YERLEŞMEYİ ETKİLEYEN FİZİKİ FAKTÖRLER
İKLİM
Çok sıcak ve çok soğuk olan Kutup kuşağı, Çöller ve Tropikal kuşak gibi alanlar da yerleşmeler daha seyrektir. Ancak ılıman iklim koşullarının yaşandığı orta kuşak tarihin en başından beri ılıman olması nedeniyle yerleşmelerin tercih ettiği alanlardandır.
YERŞEKİLLERİ
Yer şekillerinin engebeli olduğu yerlerde yerleşmeler seyrek iken, düzlük alanlarda, ovalarda hem ulaşımın kolay olması hem de geniş tarım sahalarının kullanılabilmesi nedeniyle yerleşmeler nüfus daha sıktır. Örneğin Türkiye’de D. Anadolu engebesi yüzünde seyrek nüfuslanmış bir bölge iken, Marmara bölgesi gibi düz bir bölge yerleşmeler daha sıktır.
SU KAYNAKLARI
Su kaynaklarının fazla olduğu yerler sık nüfuslanırken, su kaynakları bakımından fakir yerlerde nüfus seyrektir. Örneğin dünya’daki ilk yerleşmelere bakıldığında Nil nehri, indus ve ganj nehirleri ile sarı ırmak ve gökırmak nehirleri çevreleri çevresinde kuruldukları gözlenmektedir.
Ancak Ekvator ve çevresi bu su kaynakları fazla olmasına rağmen sıcaklığın ve yağışın çok olmasından dolayı bu genellemeye uyduğu söylenemez.
TOPRAK YAPISI
Verimli toprakların bulunduğu yerlerde tarım yüzünden yerleşmenin fazla olduğunu söyleyebiliriz.
YERLEŞMEYİ ETKİLEYEN BEŞERİ FAKTÖRLER
SANAYİ
Sanayi kuruluşlarının sık olduğu yerlerin iş imkanlarının fazla olması yüzünden yerleşmelerin sık olduğunu söyleyebiliriz. Dünya’da sık yerleşmeler ABD’nin doğu kıyıları, Japonya, Avrupa kıyıları bu duruma örnek olarak gösterilebilir.
TARIM
Tarımsal faaliyetlerin gelişmiş olduğu yerlerde yerleşmeler sıktır.
ULAŞIM
Yerleşim koşullarının elverişli olduğu yerlere doğru ulaşım koşulları da gelişir. Ulaşımın elverişsiz olduğu yerlerde ki yerleşmeler zaman içerisinde önemini yitirecektir.
MADENLER
Yer altı kaynaklarının çıkarılarak işlendiği yerlerde nüfus fazladır. Dünya’ nın en soğuk kenti olarak bilinen UST-NERA (Rusya) ‘da yerleşme olmasının nedeni bölgede bulunan zengin doğalgaz kaynaklarıdır.
YERLEŞMEYİ SINIRLANDIRAN FAKTÖRLER
Denizler, buzullar, okyanuslar, buzullarla kaplı alanlar, kıyılara çok uzak küçük adalar, dağlık alanlar, şiddetli kuraklığın yaşandığı dağlık alanlar yerleşmeyi sınırlandırır. Yani yerleşmeye elverişli değildir. Bu olumsuzluklara rağmen yerleşmenin olduğu bazı kentler bulunur örneğin;
EN YÜKSEK KENT LAPAZ
- Ekvator kuşağında bulunan Bolivya’nın başkentidir.
- 2016 nüfus verilerine göre 1,8 milyon kişi yaşamaktadır.
- Deniz seviyesinden 4000 m daha yüksektedir.
- Bu kadar yüksekte kurulmasının nedeni deniz seviyesinde sıcaklık ve nemin çok fazla olmasıdır.
EN SOĞUK KENT UST-NERA (Rusya)
- Yaklaşık olarak 11 bin kişi yaşamaktadır.
- Rusya’nın Yakutistan bölgesinde bulunur.
- Sıcaklıklar genellikle -60 – 70 dereceye kadar düşer.
- Dünya’nın en soğuk kenti olarak geçer.
İLK YERLEŞMELER ve DEĞİŞİM
- İlk insanlar avcı ve toplayıcı yaşam tarzını benimsemişlerdir. Barınak olarak mağara ve ağaç kovuklarında yaşamışlardır.
- Buzul çağının sona ermesi ile birlikte Mezolitik çağda özellikle nehirlerde ve genişleyen sulak alanların kıyılarında balıkçılık gelişmiştir. Besin kaynaklarının bol olduğu su kenarlarında sabit, kalıcı, yerleşimler kurulmuş böylece bu dönemde insanlar göç etmeden yaşayarak yerleşik hayata geçmeye başlamışlardır.
- Neolitik çağda tarım ürünlerinin üretimi ve hayvan yetiştiriciliğinin yapılması ile birlikte ilk köy yerleşmeleri ortaya çıkmıştır.
- İlk yerleşmeler toprakların verimli iklim koşullarının elverişli olduğu akarsu kenarlarında kurulmuştur. İndus, Ganj, Sarıırmak, Gökırmak,Nil, Fırat ve dicle nehirleri çevresinde olduğu gibi.
- İnsanların ellerinde bulunan ve ihtiyaçları olmayan ürünleri başkalarına satmalarıyla ticaret şehirleri doğmuştur.
- Deniz aşırı yerlere ulaşma isteği yüzünden liman kentleri ortaya çıkmıştır. Ör: Marsilya, Rotterdam, Londra, Amsterdam, Lizbon
- Devletlerin kurulması beraberinde yönetim merkezleri olan idari kentleri ortaya çıkarmıştır. Ör; Moskova, Paris, Pekin
- Peygamberlerin yaşadığı ve dince kutsal sayılan yerlerde dini kentler ortaya çıkmıştır. Ör; Mekke, Medine, Kudüs, Vatikan
- Demir, bakır gibi madenlerin bulunduğu yerlerde maden kentleri ortaya çıkmıştır.
- Sanayi devrimi ile birlikte fabrikaların bulunduğu sanayi kentleri kurulmuştur. Ör: Osaka, Essen, Manchester
